I tak ciało zbrodniarza zamiast przysłużyć się nauce, trafiło na cmentarz w Krzyżu, gdzie zostało pochowane w kwaterze dniu 9 listopada 1948 roku o godzinie 6:20 na miejsce stracenia doprowadzono 41 letniego mężczyznę, skazanego na śmierć na podstawie art. 1 dekretu PKWN z 3 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną (...). Skazaniec miał posturę krępą, dokładnie 176 cm wzrostu, gęste ciemno-blond włosy, twarz podłużną, czoło szerokie, oczy niebieskie, duży nos i szeroką brodę z charakterystycznym dołkiem. Pobyt w więzieniu dał mu się już we znaki dlatego choć wcześniej ważył znacznie więcej obecnie miał tylko ok. 70 kilogramów. Choć posiadał cechy typowe dla przedstawiciela "rasy panów", nie było w jego zachowaniu śladów buty, jaką okazywał w czasie okupacji. Zastąpił ją zwykły strach. Mężczyzną tym był niedawny pan życia i śmierci tysięcy tarnowian, były Sturmscharführer SS - Wilhelm Heinrich Rommelmann. Prokurator Stanisław Szatko odczytał wyrok Sądu Okręgowego w Tarnowie z 25 marca 1948 roku (wydany przez sędziego dr S. Króla i ławników W. Lorenca oraz L. Gotloba), skazujący tego przestępcę na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich na zawsze oraz przepadek całego mienia. Karę, dodajmy, orzeczoną ekspresowo bo już po trzech rozprawach odbytych w dniach 17-19 marca 1948r. Następnie odczytano wyrok Sądu Najwyższego z 10 września 1948 roku, oddalający kasację złożoną w imieniu oskarżonego przez adwokata oraz decyzję Prezydenta Bolesława Bieruta o nieskorzystaniu z prawa łaski. Następnie tłumacz - Wanda Waś - przetłumaczyła skazanemu na niemiecki odczytane dokumenty. Po tym, przysłany przez UB w Krakowie kat, przystąpił do wykonania wyroku przez powieszenie. Chwilę później lekarz więzienny, dr Marian Rysiński, stwierdził zgon a prokurator ogłosił, że wyrok został wykonany. O godzinie 6:45 egzekucja została zakończona a na jej okoliczność sekretarz Józef Kuzemko sporządził protokół. W protokole, oprócz wskazanych wcześniej osób, wymieniono jako obecnych przy egzekucji: ks. Bronisława Kępę - ówczesnego wikariusza parafii katedralnej w Tarnowie oraz naczelnika więzienia - Stanisława Wiśniewskiego. Obrońca skazanego nie pojawił się. Tak zakończył żywot jeden z największych oprawców, jakiego mieli nieszczęście w swej historii poznać mieszkańcy Tarnowa. Kim był Wilhelm Rommelmann i dlaczego zasłużył na tak niepochlebne miano? Rommelmann urodził się 1 lutego 1907 w Minden w Westfalii (Niemcy). Wychowany został w rodzinie ewangelików Wilhelma i Wilhelminy z domu Schöne. W ramach edukacji ukończył osiem klas szkoły powszechnej a potem zdobył wykształcenie średnie. Jako młody chłopak podjął pracę w policji w Bremie. Tam się osiedlił, ożenił z Martą z domu Bähne i doczekał potomka. Powstanie w Niemczech ruchu nazistowskiego i dojście Hitlera do władzy w roku 1933 zapoczątkowało nowy etap w jego życiu. Rommelmann wstąpił do NSDAP i ze zwykłego policjanta stał się funkcjonariuszem nowo utworzonej tajnej policji państwowej (Geheime StaatsPolizei), czyli gestapo. Po wybuchu II wojny światowej trafił do Generalnej Guberni. Najpierw znalazł się w krakowskiej siedzibie gestapo na ul. Pomorskiej 2. Jego szefem w Krakowie był, słynący z okrucieństwa i skuteczności w zwalczaniu polskiego podziemia Rudolf w sprawie "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej", jakie podjęto w trakcie konferencji w Wannsee (Berlin) w dniu 20 stycznia 1942, wpłynęły na dalsze losy Rommelmanna. Wówczas to gestapo uzyskało faktycznie przyzwolenie na mordowanie Żydów, już nawet nie indywidualnie, ale na skalę masową. Właściwym, choć ukrywanym pod płaszczykiem ideologii celem było przejęcie olbrzymiego majątku mordowanych Żydów (w założeniu na rzecz Rzeszy, w praktyce często beneficjentem okazywało się SS lub osoby prywatne). Ustalenia z konferencji realizowane potem w ramach tzw. akcji Reinhard dały zielone światło dla grabieży i mordów dla ludzi pokroju Rommelmanna. Wtedy to właśnie przeniesiono go do Tarnowa z misją eksterminacji miejscowej społeczności żydowskiej i przywłaszczenia jej majątku. Choć przeniesienie z Krakowa do Tarnowa, gdzie była jedynie ekspozytura krakowskiego gestapo, Rommelmann traktował jak zsyłkę na prowincję, wkrótce odkrył dla siebie korzyści z takiej decyzji szefów. W Tarnowie rezydował na tzw. Tarnowskiej Alei Szucha, czyli w siedzibie gestapo przy ul. Urszulańskiej 18-20, mieszkał zaś w kamienicy naprzeciwko. Początkowo otrzymał stanowisko referenta do spraw żydowskich i podlegał Hermanowi Blache. Choć jego przełożony odpowiadał wówczas za całość spraw żydowskich w Tarnowie, a nad nim był jeszcze szef tarnowskiego gestapo Jozef Palten, decyzje o życiu lub śmierci tysięcy miejscowych Żydów podejmował Rommelmann. Wybór kto pozostanie przy życiu a kto je straci dokonywany był przez niego w dwojaki sposób. Po pierwsze, krążąc po dzielnicy żydowskiej decydował kogo zabije a kogo nie, po drugie, przybijając Żydom w kartach pracy odpowiednie pieczątki decydował kto trafi do obozu koncentracyjnego lub rozstrzelania a kto tego chwilowo uniknie. W roku 1943 kiedy Blache został przeniesiony do Płaszowa, Rommelmann zajął jego miejsce. Na skutek morderstw i wywózek dokonanych w latach 1941-1944 i nadzorowanych głównie przez Rommmelmanna, pod koniec 1944 roku nie było już w Tarnowie praktycznie ani jednego Żyda. Tymczasem w przedwojennym Tarnowie żyło ich ok. 25 tys. (stanowili prawie połowę mieszkańców). Napływający z zachodu uchodźcy żydowscy zwiększyli tą liczbę do niemal 40 tys. Obrazuje to skalę zbrodni. W rankingu najbardziej zwyrodniałych i okrutnych tarnowskich gestapowców, Rommelmann zająłby prawdopodobnie najwyższą pozycję, choć konkurencja w tym względzie była naprawdę duża. O palmę pierwszeństwa w tej niechlubnej dziedzinie zmagali się tacy zbrodniarze jak, wspomniany już Herman Blache, czy np: Otto von Mallothke, Gerhard Grunow, Oskar Jeck, Karl Oppermann, Jerzy Kastura, Otto Gundlach, Gerhard Gaa, Jan Nowak, Mikołaj Ilkiw i Jerzy Liber. Po pracy, w trakcie urządzanych libacji, gestapowcy przechwalali się jeden przed drugim, kto jak wymyślne zadawał tortury lub ile osób osobiście zabił. Dorównać Rommelmannowi było jednak trudno. Największych zbrodni dopuścił się on w trakcie tzw. akcji przesiedleńczych. Pierwsza z nich rozpoczęła się w czerwcu 1942 i trwała przez kilka dni. W tym okresie ok. 3 tys. Żydów zostało zamordowanych na terenie Miasta lub na cmentarzu żydowskim, gdzie zostali oni pochowani w zbiorowych mogiłach. Około 6 - 7 tys. Żydów, głównie dzieci i starców, rozstrzelano lub pogrzebano żywcem w Zbylitowskiej Górze (w lesie Buczyna). Dalszych 10 tys. Żydów wysłano transportami kolejowymi do obozu zagłady w Bełżcu. Po tym "wysiedleniu" utworzono w Tarnowie zamknięte getto dla ludności żydowskiej. Kolejna akcja zorganizowana została we wrześniu 1942. "Wysiedlono" wówczas do Bełżca kolejnych 7 - 8 tys. Żydów a kilkuset zabito w trakcie samej operacji w getcie. Ponowna wielka akcja miała miejsce w listopadzie 1942, kiedy to do Bełżca wysłano 2 - 3 tys. Żydów. Ostatnie masowe wysiedlenie miało miejsce we wrześniu 1943 i objęło ponad 10 tys. osób, z których ok. 3 tys. wysłano do obozu w Płaszowie a ok. 8 tys. do Auschwitz. Do Tarnowa przybył wówczas osobiście aby dozorować ewakuację Hauptsturmführer Amon Goeth z Płaszowa znany powszechnie jako czarny charakter z oscarowego filmu Stevena Spielberga "Lista Schindlera". Przybycie Goetha do Tarnowa nie należy wiązać z jego podejrzeniem, iż Rommelmann nie poradziłby sobie z ostateczną likwidacją getta. Chodziło raczej o wrodzoną chciwość komendanta obozu płaszowskiego, który chciał przy tej okazji zagrabić dla siebie jakąś część majątku tarnowskich mordy Żydów, znęcanie się nad nimi, grabież ich majątku czy gwałcenie i zabijanie młodych Żydówek nie wyczerpywały całej zbrodniczej działalności Rommelmanna. Na swoim koncie miał on również przestępstwa przeciw Polakom czy Cyganom. W dniu 26 czerwca 1943 roku w Tuchowie towarzyszył np. Karlowi Oppermannowi gdy ten dopuścił się zabójstwa ks. Romana Ulatowskiego i jego matki. W czerwcu i lipcu 1943 roku Rommelmann działał też na Powiślu. W Otfinowie, Karsach, Niecieczy i Gręboszowie oraz innych miejscowościach powiatu dąbrowskiego rozstrzelał szereg osób, między innymi, S. Boducha z Przysławic, N. Lirę z Wielopola, J. Bochenka z Kars, N. Piątka z Gręboszowa i J. Woźniak z Bolesławia. W lipcu 1943 roku Rommelmann zapisał się krwawymi zgłoskami w historii Żabna. Wspólnie z podległym mu żandarmem, słynnym na Powiślu oprawcą Engelberdem Guzdkiem, dokonywał masowych zabójstw osób pochodzenia cygańskiego. W wyroku skazującym ilość rozstrzelanych wówczas Cyganów szacowana jest na 70. Nie mogę tu pominąć wątku osobistego albowiem Rommelamann w dniu 20 sierpnia 1943 roku w Brzesku pobił i zamordował także moją ciocię Irenę Pyrek z domu Szczerba, za to, że nie chciała ujawnić miejsca pobytu poszukiwanego przez gestapo męża Franciszka Pyrka ps. "Jóźko". Nie zważał przy tym na fakt, że ciocia miała wówczas 19 lat i była w zaawansowanej ciąży. Po wypełnieniu "misji", gdy ogłoszono w roku 1944 Tarnów miastem "Judenrein" (wolnym od Żydów), Rommelmann odesłany został do Bremy. Mimo, że w czasie pobytu w Tarnowie miał tu kochankę, do domu wrócił jako "przykładny mąż i ojciec". Witany był ciepło szczególnie, że przywiózł ze sobą ogromne ilości zrabowanego Żydom złota, srebra, klejnotów i innych kosztowności. Wydaje się, że nie chwalił się rodzinie czym dokładnie zajmował się w Tarnowie albowiem gdy nastał koniec wojny i Rommelmann został zatrzymany przez angielskie władze okupacyjne w dniu 3 czerwca 1946 roku, żona była bardzo zaskoczona słysząc jak poważne ciążą na nim zarzuty. W roku 1947 roku morderca został przekazany polskiemu wymiarowi sprawiedliwości. Od tego czasu przebywał w polskich więzieniach w Cieszynie, Krakowie (Montelupich) i ostatecznie w Tarnowie. Nieznany pozostaje fakt, że gdyby nie pewien zbieg okoliczności, ciało Rommelmanna można byłoby oglądać do dnia dzisiejszego wśród eksponatów służących do nauki antropologii lub anatomii. Jeszcze przed wykonaniem egzekucji prokurator zadecydował o odstawieniu jego zwłok do Zakładu Anatomii UJ w Krakowie, celem przekazania ich potem do dyspozycji prof. Ireneusza Michalskiego - antropologa z Łodzi. Paradoksalnie zbrodniarz, który wyrządził społeczeństwu tyle szkód, miał szansę po swej śmierci, poprzez swoje zwłoki przysłużyć się wreszcie ludziom, jako ... materiał naukowy. Na przeszkodzie wykonaniu tego polecenia stanęła jednak przyczyna prozaiczna. Naczelnik Więzienia w Tarnowie poinformował Zakład Anatomii, że "nie posiada środków transportowych na przewiezienie zwłok", w związku z czym uprzedzał, że jeśli Zakład ten własnym środkiem transportowym nie zabierze zwłok do 13 listopada 1948 do godziny 14 tej, zmuszony będzie przekazać je do pochówku. W dniu 11 listopada 1948 Kierownik Zakładu Anatomii prof. Tadeusz Rogalski odpisał na tą korespondencje, że nie stać go na opłacenie transportu, dlatego zmuszony jest zrezygnować ze zwłok Rommelmanna. I tak ciało zbrodniarza zamiast przysłużyć się nauce, trafiło na cmentarz w Krzyżu, gdzie zostało pochowane w kwaterze ewangelików. GRZEGORZ SZCZERBA[email protected]